Inleiding
In Nickerie werd in juni 2022 een rattenplaag geconstateerd. Ratten zijn vooral bekend om de ziekte van Weil, ofwel “rice field fever”. In De Ware Tijd van 30 juni 2022 (Nickerie slaat alarm om ziekte van Weil – DWT Online) werd melding gemaakt van één dode en ten minste acht besmettingen met de ziekte van Weil.
De besmette personen waren voornamelijk rijstboeren die de ziekte waarschijnlijk in de
rijstvelden hebben opgelopen doordat ze vaak met blote voeten hun veld werkzaamheden verrichten. In november 2022 zien we dat deze plaag weer de kop opsteekt. Het voorgaande geeft aanleiding om in deze infofolder aandacht te besteden aan symptomen van rattenschade, mogelijke oorzaken van een uitbraak, maatregelen om toekomstige uitbraken te voorkomen (preventief) en maatregelen die direct kunnen worden genomen om de populatie te verkleinen (curatief).
Hoe herkennen we rattenschade?
Rattenschade in een rijstgewas kunnen we onder meer herkennen aan de volgende symptomen:
• ontbrekende kiemende zaden
• afgehakte jonge zaailingen
• ontbrekende planten
• onregelmatig afgesneden stengels
• knoppen in ontwikkeling of rijpende korrels waaraan gekauwd is
• stengels die aan de basis onder een hoek van 45° zijn afgesneden
• vorming van nieuwe scheuten (uitstoelers)
• vertraagde rijping van de korrels
• ontbrekende korrels
• ontbrekende pluimen
De door ratten veroorzaakte schade aan de stengel kan lijken op schade door insecten, hoewel
rattenschade meestal te herkennen is aan de zuivere snee onder een hoek van 45° van de stengel. De schade aan de korrels lijkt op schade door vogels.
Wat kunnen we verder doen om te zien of we echt ratten hebben?
• Controleer modderige gebieden op looppaden, actieve holen en pootafdrukken van ratten. Deze
bevinden zich meestal in de buurt van de schade die ze hebben aangericht.
• Controleer op de aanwezigheid van ratten: afgesneden stengels en actieve holen op de dammen die de velden omringen.
• Vang indien mogelijk ratten om de soort te identificeren. Plaats vallen langs looppaden, of graaf de
ratten uit hun holen.
Wanneer vindt een uitbraak plaats?
De aanwezigheid van ratten in rijstvelden is een normaal verschijnsel daar zij zich voeden met de jonge
rijstplantjes, de jonge bloeiwijze en rijp(end) graan. Momenten waarop er optimaal voedsel, water en
schuilplaatsen aanwezig zijn, vindt een snelle groei van de populatie plaats doordat de condities het meest geschikt worden voor voortplanting. Uitbraken van een rattenplaag vinden plaats wanneer het veel regent en er overstromingen zijn in de beginperiode van het inzaaiseizoen. Hierdoor vindt het broedseizoen eerder plaats met als gevolg dat er een langer broedseizoen ontstaat. Vervolgens stimuleren een intensief teeltsysteem, lange inzaaiperioden of uitbreiding van het productieareaal ook de uitbraak van een rattenplaag daar voedsel optimaal aanwezig blijft.
Waarmee moeten we rekening houden bij de bestrijding van een rattenplaag?
Bij de bestrijding van een rattenplaag dient er rekening worden gehouden met de toegepaste methode. Het gebruik van rodenticiden (middelen die ratten doden) brengt met zich mee dat niet-doelsoorten ook worden gedood. Zo kunnen niet-doelsoorten zoals honden, uilen, pakro aka’s, aasgieren, etc. de dode ratten opeten en er zelf van doodgaan. De niet-doelsoorten kunnen soms gunstig zijn voor de bestrijding van andere plagen. Vaak vindt de bestrijding van ratten plaats wanneer er al sprake is van een plaag. In dat geval is men laat met de bestrijding omdat de schade reeds is berokkend. De bestrijding van een rattenplaag moet een collectief karakter hebben. Een rattenplaag dient gezamenlijk aangepakt te worden omdat de ratten zich kunnen bewegen in een gebied van 10-15 ha. Het bestrijden van de ratten in één areaal (meestal 1-2 ha) bestrijdt de rattenplaag niet omdat de ratten van buiten dat gebied zich nog naar dat areaal kunnen verplaatsen. Dus de boeren in een gebied moeten samenwerken.
Welke bestrijdingsmethoden kunnen worden toegepast?
De bestrijdingsmethoden die hieronder aangehaald worden, zijn genoemd van meest vriendelijke naar
minst vriendelijke:
Aanbevolen
• Collectief jagen op ratten
• Elektronische vallen
• Traditionele klemvallen
Gebruik met voorzichtigheid
• Inloopvallen
• Lijmvallen
Gebruik als laatste optie
• Rodenticiden
• Collectief jagen op ratten in het begin van de inzaaiperiode. Hierbij kunnen de ratten met een
knuppel worden geslagen of met een windbuks worden doodgeschoten.
• Het plaatsen van vallen, zoals de welbekende traditionele klemvallen en elektronische vallen. Deze
vallen doden de ratten meteen wanneer ze in de val gaan.
• Bij gebruik van inloopvallen kunnen de ratten vervolgens worden gedood door ze in water te
onderdompelen.
• Het gebruik van lijmvallen moet zoveel mogelijk vermeden worden omdat andere dieren ook kunnen
worden gevangen en gedood.
• Er zijn twee typen rattengif:
a) Direct werkend, zoals zinkfosfide. De ratten gaan binnen 3-4 uren dood nadat ze genoeg aas (bijv.
padie gemengd met het gif) hebben binnengekregen. De dode ratten zijn dan in het veld
zichtbaar.
b) Chronisch werkend, middelen met werkzame stoffen als brodifacoum, bromadialone,
coumatetratyl, etc. Wanneer de ratten deze middelen hebben binnengekregen worden ze na 3
dagen ziek en na 10 dagen gaan ze dood. Dode ratten zullen niet veel gezien worden aangezien ze
zich in holen verstoppen om te sterven.
Hoe voorkomen we een toekomstige rattenplaag?
De preventieve maatregelen die toegepast kunnen worden om een toekomstige rattenplaag te
voorkomen zijn:
• Dammen tussen de velden moeten vrij van hoog opgroeiend onkruid gehouden worden. Dit kan
d.m.v. weedcutter of herbicidebespuiting, zodat ratten daar geen beschutting vinden.
• Stro branden na de oogst en een goede stoppelbewerking (rommelen).
• Goede onkruidbestrijding in het veld.
• Synchroon zaaien. Daarbij dienen naast elkaar gelegen rijstvelden binnen 2 weken worden ingezaaid.
Zowel de heel vroeg als de heel laat gezaaide velden trekken ratten aan, terwijl synchroon zaaien de
rattenpopulatie verdunt.
• Vroeg afrijpende rassen (minder tijd voor populatieopbouw).
• Opslag van padie in een goed afgedichte opslagruimte.
• Tussen de seizoenen zoeken ratten naar voedsel en beschutting in de buurt van huizen. Houd de
omgeving rondom huizen schoon en vrij van broedplaatsen voor ratten.